| خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- حاجی شیخ محمدمهدی شریف کاشانی از چهره‌های نامدار مشروطه‌خواهی بود که در تاریخ معاصر ایران به‌خود نام جنبش مشروطه را گرفته است. او را باید در زمره یکی از کوشندگان و گزارشگران این رویداد تاریخی به‌شمار آورد. رویدادی که در ایران یکی از مهم‌ترین حوادث سرنوشت‌ساز تواند بود که این ملت و این دیار به‌خود دیده است. شیخ محمدمهدی شریف کاشانی یکی از اعضاء بنیادگر انجمن معارف است. انجمنی که نقش آن در برپایی جنبش مشروطه انکارناپذیر است. می‌دانیم که در رهبری انجمن اختلاف نظر پیدا می‌شود، گروهی از جمله شیخ محمدمهدی به گِرد یحیی دولت‌آبادی گِرد می‌آیند. اویی که می‌توان از اعضای مهم حلقه اصفهان در جنبش مشروطه نامیدش. محمدمهدی شریف کاشانی فرزند ملامحمدجعفر نراقی کاشانی زاده سال 1239 قمری است. نیای مادری او را حاج ملااحمد بن حاج ملامهدی نراقی کاشانی گزارش کرده‌اند. در مقدمه گزارش خود از رویداد انقلاب مشروطه چنین می‌نویسد: این پیر شکسته دل در سال 1239 بر حسب اراده و تقدیر در حیز وجود آمده. در آغاز دل به شریعت سپرد و به رسم نیاکان خود به سلک روحانیت در آمد. پس از کسب تحصیلات رایج به امامت و پیشوایی جماعت مؤمنان رسید. اما اندک زمانی بعد به انقلاب روحی دچار و گوشه انزوا گزید و لباس اهل طریقت به تن کرد. چنان به سیر سلوک پرداخت که مرآت العرفا نامیده شد. چندی که گذشت خیال سیر آفاق در خاطرش نقش بست و به دیدار برادر، میرزاحسین رهسپار هند گردید. در آنجا که بود هوای حج در ضمیرش وزیدن گرفت. پس از سفری به مصر حج گذاشت. این در سال 1204 قمری است. در بازگشت در استانبول توقف می‌کند. یک ماهی را میهمان سفیر ایران در عثمانی، حاج شیخ محسن خان بود. میرزاحسین نامی در نشستی در سفارت در شعری ماده تاریخ حج وی را چنین می‌آورد: [بیا دجال کز کعبه بیامد مهدی غایب پس از بازگشت به میهن] و در آمدن در حلقه یاران انجمن معارف به سرپرستی مدرسه مظفریه، مدرسه‌ای که از سوی انجمن برای اعتلای دانش در ایران آن عصر برپا شده بود نائل آمد. پس از پیروزی جنبش مشروطه محمدمهدی شریف کاشانی به ریاست اداره تحقیق کل اوقاف منصوب می‌شود. او تا پایان خدمتش در دولت در این نهاد می‌ماند. سرانجام در نخستین سال‌های سده نوی خورشیدی در سال 1301 خورشیدی در تهران و پس از گذشت سالیانی فزون بر یک سده به دیار باقی می‌شتابد. فرزند شناخته‌شده وی عبدالباقی نام دارد. در گزارش شریف کاشانی عکسی از وی نیز آمده است. از گزارش محمدمهدی شریف کاشانی تنها یک نسخه شناخته شده از تاراج روزگار به ما رسیده است. این نسخه امروزه در مجموعه خطی ملک قرار دارد. نسخه‌ای که در تاریخ 18/3/1331 خورشیدی در دفتر کتابخانه ملی ملک ثبت شده است. این نسخه با 259 برگ به ابعاد 5×33/36 و به شماره ثبت 6068 در مجموعه خطی ملک موجود است. گزارش شریف کاشانی یک مقدمه، چهار تذکره، پنج فصل و یک خاتمه است. این نسخه را می‌توان منبعی مهم در بازشناسی چهره و تصویر رجال و سران قاجاری و به‌ویژه در دوران مشروطیت و پس از آن دانست، تصاویری که گاه منحصر به‌فرد است. تصویر: غلامرضا عکاس این تصاویر حاصل تلاش هنرمند عکاسی است به‌نام غلامرضا عکاس. به کوشش وی است که تصاویری از رجالی که در کتاب، نامی از آنان آمده تهیه شده و در بخش مربوطه بر اوراق کتاب چسبانده شده است. در انتهای کتاب شریف کاشانی از خود غلامرضا عکاس نیز تصویری قرار داده است. این شاید یگانه نسخه خطی است که در آن این‌چنین به گشاده دستی 618 تصویر به ارائه تصویر پرداخته است. گزارش شریف کاشانی با عکسی از گزارشگر به‌جای سرلوح آغاز می‌شود. این شیوه در نوع خود شاید بی نظیر باشد و شریف کاشانی را در لباس روحانیت در حال نگارش تصویر می‌کند. لباسی که در آن روزگار لباس معمول اهل قلم بوده است. شریف کاشانی در تاریخ 1332 قمری گزارش خویش را به پایان برده است. از مقایسه این تاریخ با تاریخ تولد وی می‌توان دریافت که وی در سن 94 سالگی اثر خویش را پایان برده است. اما از این تاریخ همچنین در می‌یابیم که وی مدت چهار سال بر سر نگارش این اثر گذاشته، چرا که در صفحه 4 گزارش وی می‌خوانیم: تا حال که این اجمال را می‌نگارد نود یک مرحله از مراحل زندگی را طی کرده بر ادای شکر باری خود را مدیون می دانم. شگفتا که در روزگار ما پیران را کمتر چنین همتی است. گزارش شریف کاشانی در نوع خود اگر نه بی سابقه که بی شک در حوزه روایت مشروطیت کم سابقه است. از ویژگی آن همین بس که وی در گزارش خود به ارائه متن بسیاری از اعلامیه‌ها، تلگراف‌ها، نامه‌ها و شب نامه‌ها پرداخته. اگر حتی تحلیل وی را از رویدادها نپذیریم وجود این متن‌ها فرصتی گران‌بها به دست پژوهشگران امروزی جنبش مشروطه می‌دهد تا به منابع دست اول جنبش دسترسی داشته باشند. منابعی که گاه در هیچ آرشیو و گزارشی دیگر وجود ندارد. در مورد نسخه ملک که تنها نسخه شناخته‌شده این اثر گران بها است باید گفت که تنوع خط و یا به اصطلاح اهل فن مختلف القلم بودن متن نشان از کاتبان متعدد دارد. چنین تصاویر و حاشیه‌های متن که گاه با اتصال اوراقی همراه است نشان از آن دارد که نسخه حاضر نه قصد ارائه به دیگران که شاید تنها به عنوان نسخه اول یا روایت اول گزارش تهیه شده است. واپسین نکته آن است که سال‌های پیش این اثر به همت سرکار خانم منصوره اتحادیه (نظام مافی) از روی نسخه یگانه مجموعه ملک به چاپ رسیده است. |  |
↧
برگ‌هایی از تاریخ مشروطیت ایران/ منبعی مهم در بازشناسی سران قاجار در مشروطه
↧