| به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، پنجاه و نهمین شماره نشریه الکترونیکی «گذرستان» با تشکیل پرونده‌ای درباره نهضت جنگل منتشر شد. این شماره شامل مطالبی همچون «اشاره»، «آيا واقعا نهضت جنگل مي‌توانست تهران را تصرف کند؟»، «بهایی‌گری، سرویس اطلاعاتی بریتانیا و نهضت جنگل»، «پایان تراژیک یک نهضت»، «حمايت دموكرات‌هاي همدان از نهضت جنگل و مبارزه با نيروهاي انگليسی» و «داستان جنگل و میرزا کوچک خان» است. «روايت نهضت جنگل»، «سرخ‌ها و نهضت سبز جنگل»، «فعاليت افسران آلماني در نهضت جنگل در جنگ جهاني اول»، «لنین و میرزا کوچک خان جنگلی»، «ماه جنگل»، «نهضت اسلامی جنگل؛ عوامل شکست و عبرت‌ها»، «اقدامات انگلستان عليه جنگلي‌ها در اسناد وزارت خارجه آمريكا»، «پاسخ ميرزا كوچك خان به دعوت تيمورتاش» و «خاطرات احسانالله خان دوستدار» سایر عناوین این شماره از گذرستان را تشکیل می‌دهد. بلشویک‌ها با اتومبیل‌های پر از کالا میرزا را تنها گذاشتند! در نخستین مطلب با نام «اشاره» آمده است: «روز ۱۱ آذر ۱۳۰۰ هجری شمسی ميرزا كوچك‌خان جنگلی پس از سال‌ها مبارزه عليه خيانت‌های قاجار و استبداد رضاخانی، به شهادت رسيد. در تاريخچه مبارزات آزادی‌خواهانه مردم ايران، قيام ميرزا كوچك‌خان جنگلی از جمله نهضت‌هايی است كه با انديشه اسلامی و ضداستعماری شكل گرفت، اما با نيرنگ و خيانت كمونيست‌ها به انحراف، تجزيه و نفاق داخلی دچار گشت و نهايتا همسويی اعلام نشده روس‌های بلشويك با رژيم استبدادی قاجار وسپس نظامی‌گری سركوب‌گرانه رضاخان آن را به شكست كشاند.» این پرسش که «آيا واقعا نهضت جنگل مي‌توانست تهران را تصرف کند؟» عنوان مطلب دیگری است که در صفحات آغازین نشریه گنجانده شده است. در سطوری از آن می‌خوانیم: «در چنين شرايطی که ميرزا کوچک ناگزير رشت را ترک کرده و به جنگل پناه برده بود، بلشويک‌ها يکه‌تاز ميدان شده بودند. رفتار آنان با مردم به اندازه‌ای نامناسب بود که توده‌های مردم هر لحظه آرزو می‌کردند که قوای دولت مرکزی به ياری آنان بشتابند و در اين راه حاضر به هرگونه کمک و همکاری با قواي قزاق بودند. در چنين شرايطی نيروهای دولت مرکزی که تا چندی پيش از اين پيشرفت در مازندران و گيلان نااميد شده بودند، حمله به بلشويک‌ها را آغاز کردند و مردم نيز به آنان کمک می‌کردند. بلشويک‌ها فرار را بر قرار ترجيح دادند. مسيو يقيکيان در روزنامه ايران کنونی در اين باره نوشت: «صبح زود من از منزل بيرون آمدم اولين اشخاصی را که ديدم بلومکين و دکتر بلينکی بودند که اتومبيل خود را پر از کالا و اجناس کرده و از رشت به طرف انزلی پيش می‌رفتند و طوری عجله داشتند که حتی جواب سلام مرا هم ندادند.» لاهوتی و میرزاده عشقی رهسپار دیار میرزا مقاله «بهایی‌گری، سرویس اطلاعاتی بریتانیا و نهضت جنگل» صفحات دیگری از این نشریه را به خود اختصاص داده است. در این بخش آمده است: «شبکه بهائی‌ها در شکست و سرکوب نهضت جنگل نقش اطلاعاتی و خرابکارانه بسیار مؤثر و مرموزی ایفا کرد، نقشی که تا کنون مورد بررسی کافی قرار نگرفته است. احسانالله خان دوستدار، چهره سرشناس تروریستی که در صفوف نهضت جنگل تفرقه انداخت و «کودتای سرخ» را بر ضد میرزاکوچک‌خان هدایت کرد، به یکی از خانواده‌های سرشناس بهائی ساری (خانوادة دوستدار) تعلق داشت. سردار محیی (عبدالحسین خان معزالسلطان)، همدست او، از اعضای خاندان اکبر بود که برخی از اعضای آن، به ویژه میرزا کریم‌خان رشتی، به رابطه با «اینتلیجنس سرویس» سازمان اطلاعاتی و امنیتی انگلیس شهرت فراوان دارند. حداقل دو تن از برادران میرزا کریم‌خان رشتی و سردار محیی، مبصر الملک و سعید الملک، را به عنوان بهایی فعال می‌شناسیم. فتح‌الله اکبر (سردار منصور و سپهدار رشتی) برادر دیگر وی است که در آستانه کودتای 3 اسفند 1299 رئیس‌الوزرا بود و نقش مهمی در هموار کردن راه کودتا ایفا کرد.» قیام میرزا و گروه وی در ایران انعکاس یافت و برخی ناراضیان و مبارزان تصمیم گرفتند که به میرزا بپیوندند. برخی از مبارزانی که به سوی گیلان رفتند تا با جنگلی‌ها متحد شوند، مبارزان همدانی بودند. درباره این افراد در این مطلب «حمايت دموكرات‌های همدان از نهضت جنگل و مبارزه با نيروهای انگليسی» آمده است: «چند ماه پس از اين فتح و پيروزی از طرف كلنل محمدتقی‌خان پسيان، عده‌ای از دموكرات‌های همدان كه از افرادی همچون ميرزا حسين‌خان معاون، لاهوتی و ميرزاده عشقی در آن عضويت داشتند، مأمور شدند از راه زنجان، خلخال، طارم و انبارلوی گيلان به جنگل عزيمت و با ميرزا كوچك‌خان ارتباط برقرار كنند. به احتمال زياد اين اولين تماس مجاهدين و دموكرات‌های همدان با ميرزا كوچك‌خان است.» کاوش درباره «نهضت جنگل» در كتابی با نام «جمهوری سوسياليستی شورايی» «داستان جنگل و مبارزه میرزا» و نهضتی که وی به راه انداخت، بعدها دستمایه کتاب‌های بسیاری شد. از جمله محمود اعتمادزاده در داستان «دختر رعیت» به آن می‌پردازد. در بررسی انعکاس میرزا و جنگل در داستان «دختر رعیت» آورده است: این داستان در (1331) نوشته شده و شاخص‌ترین اثر داستانى محمود اعتمادزاده (م ا. به آذین) است که گوشه‌هایى از نهضت جنگل را در بستر داستانى محلى (روستایى) به تصویر مى‌کشد. به آذین این رمان را در چارچوب سبک محبوب خود یعنى رئالیسم سوسیالیستى به رشته تحریر در مى‌آورد، در چشم‌اندازى که بر مبناى تضاد طبقاتى ارباب و رعیت شکل مى‌گیرد و در گریزهاى گاه و بى‌گاهش به مناسبات اجتماعى به تبعیت از موج مرسوم آن سال‌ها طبقه روحانى را هم کیسه و همدست بازارى‌هاى ظاهرالصلاح زالو صفت نشان مى‌دهد و در لابه‌لاى روایت‌ها از فضاى سیاسى جامعه طرح‌هایى مى‌دهد که از شعله ور شدن قیام جنگل ملتهب است.» یکی دیگر از پژوهشگرانی که به بررسی قیام میرزاکوچک خان پرداخته، خسرو شاکری است. وی در کاوش درباره «روايت نهضت جنگل» كتابی به نام «جمهوری سوسياليستی شورايی» را تالیف می‌کند. در شرح این اثر می‌خوانیم: «این کتاب يكی از منابعی است كه با گرد آوردن اسناد مربوط به نهضت جنگل به بررسی برآمدن و چرايی افول آن پرداخته است. نوشته‌ای را كه می‌خوانيد نقد و معرفی است كه فخرالدين عظيمی استاد دانشگاه كنتيكات بر كتاب شاكری نوشته و در همان ايام منتشر كرده است. برای اولين بار پس از سال‌ها تحقيق و تتبع در منابع آرشيوی و سبك و سنگين كردن منابع و مداركی كه به زبان‌های مختلف موجود است، خسرو شاكری اثری غنی، وزين و جامع درباره اين رويداد تاليف كرده است.» ساده‌دلی و خوش‌بینی میرزا با مارکسیست‌ها مطالب و مقاله‌های متعددی درباره میرزا در پنجاه و نهمین شماره گذرستان قرار گرفته است. در مقاله‌ای با نام «پایان تراژیک یک نهضت» می‌خوانیم: «حماسه جنگل پایانی تراژیک و تلخ یافت. در عبرت‌آموزی از نهضت جنگل، این مورد را می‌توان مطرح نمود: اولا میرزا مردی انقلابی، عدالت‌خواه، صادق و مذهبی بود. اما او اصول راهنمای مدون و منسجم تئوریک که مأخوذ و ملهم از روح دیانت مقدس اسلام باشد را در اختیار نداشت. در واقع ضعف تئوریک و برنامه یک مشکل جدی نهضت جنگل بود. ثانیا میرزا اگرچه اعتقادات عمیق اسلامی داشت، اما تحت تأثیر شعارهای فریبنده و جوزدگی‌های سیاسی، تا حدودی تحت تأثیر برخی شعائر سوسیالیستی قرار داشت و به ویژه به دلیل ساده‌دلی و خوش‌بینی، اعتماد بی‌اساسی نسبت به مارکسیست‌ها ابراز می‌داشت. ثالثاً میرزا در شناخت دولت بلشویکی شوروی و سیاست‌های منفعت‌طلبانه‌ی لنین نیز دچار اشتباه گردید و با پیوندزدن جریان نهضت با عملکرد دولت بلشویکی، عملا موجب خدشه‌دار شدن اصالت دینی و استقلال نهضت و کاهش حمایت مردمی از آن گردید. رابعا عبرت بزرگ و مهم حماسه‌ی جنگل برای مردم کشور و رزمندگان انقلابی حزب‌الله در مبارزه علیه سلطه جهانی این است که برای تداوم پیروزمند یک حرکت انقلابی دینی، حفظ خلوص اعتقادی و پرهیز از هر نوع لغزش و التقاط از یک سو و تکیه کردن به نیروی عظیم حمایت‌های مردمی از سوی دیگر امری ضروری است. در این میان هر نوع خوش‌بینی و ساده‌دلی نسبت به اهداف و عملکردهای دولت‌های بیگانه می‌تواند بسیار تلخ و فاجعه‌بار باشد.» پنجاه و نهمین شماره نشریه الکترونیکی «گذرستان» در پایگاه اطلاع‌رسانی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به نشانی http://gozarestan.ir قرار گرفته است. |  |
↧
پرونده‌ای برای نهضت جنگل در پنجاه و نهمین شماره گذرستان/ «دختر رعیت»؛ گوشه‌هایى از نهضت جنگل در بستر داستانى محلى
↧