| خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) ـ دکتر جعفر آقایانی‌چاوشی: آشنایی با تاریخ علوم و به‌ویژه تاریخ علوم اسلامی برای ما ایرانیان بسیار ضروری است، زیرا غفلت چندین ساله از این رشته موجب شده تا غربیان، تاریخ علم تحریف شده‌ای برای ما بنویسند. آنان با این‌کار نه تنها در استثمار ممالک اسلامی بهره بردند، بلکه بی‌هویتی و عقده حقارت را برای شرقیان به ارمغان آوردند. مگر نه این است که علم و تمدن هر ملتی، هویت آن ملت محسوب می‌شود؟! و مگر نه این است که به پشتوانه همین هویت است که افراد یک ملت می‌توانند به خودباوری برسند و به تبع آن از گزند دسیسه‌های بیگانگان مصون شوند؟! اهمیت تاریخ علم به همین جا ختم نمی‌شود، زیرا از این رشته می‌توان در آموزش علوم نیز سود جست. حقیقت این است که تاریخ هر علمی هرگاه به موازات آن علم تدریس شود، به نهادینه کردن آن علم در ذهن کمک فراوان می‌کند،چون به شاگردان این امکان را می‌دهد تا از قدرت تخیّل و حافظه به نحو مطلوبی بهره ببرند و در نتیجه ساختار ذهنی خود را سامان دهند. متاسفانه تاریخ علم در ایران خیلی دیر پاگرفت. امروز نیز نه تنها در دبیرستان‌های ایران به تاریخ علم توجه نمی‌شود، بلکه این رشته در دانشگاه‌ها و مدارس عالی نیز چندان فعال نیست. علت این امر را باید در کمبود استاد، فقدان کتاب‌های مهم تاریخ علم به زبان فارسی و غیره جستجو کرد. از تأسیس پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران و نیز گروه تاریخ علم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی زمان زیادی نمی‌گذرد و باید انتظار کشید تا فارغ‌التحصیلان این دو مؤسسه کارهای جدیدی در راه فعال‌سازی و پیشرفت این رشته داشته باشند. بنابراین فقدان استادان زبده و متخصص در تاریخ نجوم، فیزیک، ریاضیات و خلاصه تاریخ پزشکی یکی از آسیب‌های تاریخ علم در ایران است. از این آسیب که بگذریم هنوز کتاب‌های لازم که شامل تحقیقات پژوهشگران متأخر در تاریخ علوم اسلامی باشند، به زبان فارسی وجود ندارند؛ کتاب‌های موجود به این زبان عمری بیش از نیم قرن دارند و با کمال تعجب بعضی از همین کتاب‌ها به‌وسیله مدرسان جوان تدریس می‌شوند؛ یعنی استاد و یا مدرس از خود چیزی ندارد تا جایگزین آن‌ها کند. بنابراین برای رونق بخشیدن به تاریخ علم در ایران باید مؤلفان مسلمان عموماً و ایرانیان به‌ویژه به تألیف کتاب در این‌باره روی آورند و کشفیات سال‌های اخیر مورخان علم را منعکس کنند. حال این سوال مطرح می‌شود که هرگاه کتاب و استاد هم‌رشته باشیم آیا برای تدریس تاریخ علم باید از روش خاصی پیروی کنیم؟ پاسخ مثبت است. برای این‌که تدریس تاریخ علم نتیجه‌های مطلوب بدهد، باید این تدریس روشمند باشد. متخصصان آموزش و پرورش روش‌هایی را پیشنهاد کرده‌اند که به اهم آن‌ها اشاره می‌کنم. یکی از روش‌ها روی این واقعیت تکیه می‌کند که شباهت‌هایی بین اندیشه‌های علمای گذشته و اندیشه‌های شاگردان وجود دارد؛ شباهت‌هایی که از شهود و تجارب زندگیِ روزمره و یا فعالیت‌های یادگیری حاصل شده است. معمولاً دانش‌آموزان درباره مکان کره زمین در فضا، ممکن است همان تصوری را داشته باشند که فلاسفه یونان باستان داشتند و زمین را مرکز عالم می‌دانستند. هرگاه این شاگردان از روند این اندیشه در بافت تاریخی آن آشنا شوند، با کج‌فهمی خود آشنا خواهند شد. در روش دیگر اساس کار بر تعارض آرای شاگردان گذاشته شده است. می‌دانیم که تاریخ علم شامل بحث‌های چالش‌برانگیز و مجادلات علمی است که مابین دانشمندان گذشته روی داده است تا از ورای آن‌ها، نظریه‌ای علمی مورد توافق طرفین حاصل آید. بنابراین پاسخ‌های دانشمندان پیشین می‌توانند در رفع تعارضات شاگردان امروزی نیز مثمرثمر شوند. علاوه بر دو روش فوق، می‌دانیم که برخی دانش‌آموزان به محض یک شکست در دوران تحصیلی، سرخورده می‌شوند و ترک تحصیل می‌کنند اما تاریخ علم که بازگوکننده شکست‌ها و پیروزی‌های نوابغ علمی است، اگر به خوبی تدریس شود، به شاگردان می‌فهماند که نوابغ علوم همانند آن‌ها انسان‌های عادی بوده‌اند که در طول فعالیت خود بارها مزه تلخ شکست را چشیده و با این‌حال دست از فعالیت برنداشته‌اند و تا پیروزی نهایی راه خود را پیموده‌اند. |  |
↧
تاریخ علم در انتظار مؤلفان مسلمان/ یادداشت جعفر آقایانی‌چاوشی
↧